‘Dokumaya isyan bayrağı açtım’

Tasarımcı, müzeci, antik kilim araştırmacısı ve sanatçı Belkıs Balpınar’ın ismini ne vakit duysam aklıma dayanılmaz dokumaları gelir. Bir de çalışma masasının çabucak karşısındaki duvarda çizimlerinin yanında asılı olan, küçücük Albert Einstein (fizikçi) fotoğrafı… 84 yaşındaki Balpınar’ın yapıtlarını birinci kere gördüğünüzde yarattığı boyutlar sizi evvel şaşırtır; sanatkarın fiziğe, uzaya, kuantuma, bilince olan ilgisini öğrendiğinizdeyse bu şaşkınlık yerini hayranlığa bırakır…

Çağdaş dokuma sanatının dünyadaki öncü isimlerinden Belkıs Balpınar’ın 1986’dan 2024’e kadar ürettiği 20 yapıtı kapsayan retrospektif standı Karı Yokuşu’ndaki Anna Laudel sanat galerisinde açıldı. 27 Nisan’a kadar sürecek ‘Zamanla Dokunanlar’ standının birinci günü sanatkarla sohbet etme fırsatı yakaladık.

◊ İpler kendinizi tabir etmenin bir yolu mi?

Özellikle günümüzde çağdaş sanatkarların fotoğraftan dijitale çok çeşitli imkanları var. Ben eski gelenekleri incelemiş bir müzeci, bir araştırmacı, muharrir olarak hâlâ kilimde, halıda takılıp kaldığımı söyleyebilirim. Ancak bunu çağdaş bir halde söz edebilmeye çalışan bir sanatçıyım. İplerle kendimi söz etmeye çalışıyorum.

◊ Birinci standınızı ne vakit açtınız?

1995 yılında birinci standımı açtım. Aslında öncesinde, tasarladığım dokumaları ustalara yaptırıp kendim için duvarlarıma asıyordum. O sıralar Doğan Apartmanı’nda oturuyordum. Bir gün ziyaretime Ulusal Reasürans Sanat Galerisi’nden Amelie Edgü geldi. Duvarlardaki dokumaları görür görmez “Bunlar ne? Sana çabucak stant açacağız” dedi. Pat diye sergiyi açtık. Birinci iki standım o galeride oldu. Sonra da devam ettim. Bir şey gerekiyor alışılmış sizi uyaran…

◊ Mesleğinizin öteki dönüm noktaları var mı?

O periyot enteresan bir şey daha oldu. Bir gün seramik sanatkarı Atilla Galatalı’yı ziyarete gittim. Saçlarım upuzun, dümdüz. Üzerimde daracık bir elbise, o vakit olağan bir 20 kilo zayıfım. Dar bir kemer. Çapraz, düğmeli falan… Evvel birinci yaptığım kilim denemelerine baktı, sonra bana baktı ve “Kendin üzere yap!” dedi. ‘Zank’ diye yeniden hayatımda beni değiştiren bir andı. Çağdaş bir bayan lakin o güne kadar yaptığı kilimler daha kilime misal, öğrenci işleri üzere, motifi alır uzatırsın, çarpıtırsın üzere… Sonraki gün birinci kez modüllü dev spiraller üzere motifler yapmaya başladım. Hayatta bu türlü kırılma noktaları var.

◊ Sanatın yanı sıra fizik, uzay, kuantum üzere alanlara ilginizi biliyoruz…

Bilimsel araştırmalara çok meraklı bir beşerim. Okuduğum kitaplarla mı bu türlü bir şeye yöneldim yoksa yaptığım
işler mi beni bilimsel kitaplar okumaya yönlendirdi, onu bilemiyorum. Einstein’ın vakit ve suratın algılanması mümkün olmayan bir uzamda gösterilmesi fikri beni çok etkiledi. Ben de bir düzlemde derinlikleri göstermeye çalıştım. Uzam, vakit ve sürat… Zira bir sanatkarın kendini söz edebilmek için bir şeye muhtaçlığı var.

◊ ‘Dokumama’ tekniği de bu formda çıktı değil mi?

Yaptıklarım vakitle beni sıkmaya başladı. Bir seferinde dokumaların ortasında bu türlü boş ipleri görünce neden ben de yapmayayım dedim. O vakit geriye düşen gölgeyle dördüncü bir boyut da eklemiş oluyorsunuz yapıta. Bilhassa çok hoşuma gidiyor. Bu stantta de örnekleri var. Boş iplerle yani ‘dokumama’yla dokumaya isyan bayrağı açtık. Nereye kadar sadeleşeceğiz bilemiyorum. Zira ben minimalist yaşamayı seviyorum. Azla yaşayan ve sade… İnsanların da o denli olmasını istek ederim temelinde.

◊ Bu gösteriş çağında pek mümkün görünmüyor güya…

Biz söyleyelim de… Tahminen çorbada birazcık tuzumuz olur. Azla uzla yaşamak mümkün. Zira o vakit kendini daha güzel tabir edebiliyorsun. Az, uz çok da güç bir şeydir aslında. Bir konuşmamda “Boşluk da bir değerdir” demiştim. Kız kardeşim sonraki gün telefon etti “Aa… Babam sana çok boşluk bırakmış galiba” dedi (gülüyor). Zira gerçekten boşluğu da kıymetlendirmek istiyorum. Bütün çalışmalarım da zati bu tarafta. Esasen o boş ipler yani dokunmamış olanlar o boşluğu tabir etmeme sebep oldu.

‘Genç kızlar üzereyim; Instagram, Facebook…’

◊ Bugüne kadar yapıtlarınızın sergilenme biçimiyle sizi en çok etkileyen yer neresi oldu? Müze, galeri…

Ljubljana’da açtığım bir stantta, karanlık bir galeride bütün modüllerin üzerine, kesimlerin biçiminde ışık yansıtılmıştı. Dayanılmaz bir sergiydi, çok hoştu.

◊ Dijitalleşmeyle aranız nasıl?

Genç kızlar üzereyim. Instagram, Facebook… Zati desenlerimi çoğunlukla Photoshop’la yapıyorum. Necmi (küratör Necmi Sönmez) ısrar ediyor; geçen geldiğinde özel kalemler, kâğıt almış elle desen yapayım diye…

◊ Yapay zekâdaki gelişmeler konusunda neler düşünüyorsunuz?

Bu bölümün çok kıymetli bir gelişmesi. Neler olup bittiğini merakla takip ediyorum. Aslında ne yüklediğimize de bağlı olağan yapay zekâ. Tehlikeli de bir tarafı da var. Ne de olsa yeniden biz varız ardında. Onun için kendimizi adam etsek düzgün olur.