Yalnızca 9 ay geçti fakat 10 yıl üzere… İnanılmaz değişim! Yürümeyi bile tekrar öğrenecek…

Bir insan 9 ay boyunca yerçekimsiz ortamda yaşarsa ne olur? Bu soru hafta içi cevabını bir defa daha buldu.

Aylardır Milletlerarası Uzay İstasyonu’nda (ISS) mahsur kalmış olan NASA astronotları Butch Wilmore ve Sunita Williams nihayet Dünya’ya döndü. 8 günlük bir misyon için ISS’e giden astronotlar lakin 288 gün sonra Dünya’ya dönebildi.

Uluslararası ajansların geçtiği imajlarda gülümseyen astronotların yerçekimsiz ortamda geçirdikleri 288 günün bedenlerinde yarattığı tesirler, çok net bir biçimde görülebiliyordu. Bilhassa 59 yaşındaki Williams’ın ISS’e gitmeden evvelki haliyle Dünya’ya dönüşteki hali ortasındaki farklar dikkat çekti.

Dünya basınında Williams’ın “10 yıl yaş almış gibi” göründüğü yorumları yapıldı.

Gerçekten de uzayda uzun mühlet vakit geçirmek, kişinin biyolojisi üzerinde onlarca yılın yaptığı tesire benzeri bir tahribata sonuç olabiliyor. Bilim insanları uzay istasyonlarında uzun mühlet vakit geçiren astronotlar üzerinde yaptıkları çalışmalarla, bu ortamın hem beden hem de beyin üzerindeki tesirlerini deşifre etmeye çalışıyor.

Peki uzayda uzun müddet kalmak nasıl tesirler yapıyor?

STRES TESİRİNİ SAÇLAR ÜZERİNDE GÖSTERİYOR

Williams geçtiğimiz yıl haziran ayında Dünya’dan ayrılırken, uzun dalgalı kestane rengi saçları vardı. Hatta ABD Başkanı Donald Trump onu ve Wilmore’u Dünya’ya geri getireceklerini duyurduğu açıklamasında Willliams’dan “çılgın saçlı kadın” diye bahsetmişti.

Ancak Williams, SpaceX’in Florida açıklarına inen Dragon kapsülünden indiğinde, kaskının kenarlarından görünen saçları büsbütün ağarmıştı.

Elbette Williams uzayda saçlarını boyayamadığından bu manzaranın oluşmuş olması doğal. Ancak uzayda bulunmanın yarattığı gerilim de Williams’ın saçlarının olağandan daha süratli beyazlamasına yol açmış olabilir. Nitekim 2020 yılında yapılan bir araştırmada, gerilim hormonları olarak bilinen adrenalin ve kortizolün, saç foliküllerinde bulunan ve melanin üreten kök hücrelerin tüketimini hızlandırabileceği, bunun da saçları ağartabileceği bildirilmişti.

ISS’te kaldığı devirde çekilen görüntü ve fotoğraflarda, Williams’ın saçlarını açık bıraktığı yahut çok gevşek topladığı görülüyordu. Bunun sebebi hudutlu yerçekiminin bedendeki sıvıların üst çekilmesine ve hasebiyle baş derisi üzerindeki basıncı artırması.

Astronotların suya erişimi de hayli sonlu. Bu nedenle saçlarını folyo ve naylondan yapılmış torbalarda durulanmayan şampuanlarla yıkamaları gerekiyor. Saçları özgür bırakmak daha rahat havalanmalarını sağlayarak folikül tıkanması, kepek ya da bakteri oluşumu üzere sıkıntıları önlemeye yardımcı oluyor.

GÜNEŞ GÖRMEMENİN VE YERÇEKİMSİZ ORTAMIN YARATTIĞI KIRILGANLIK

ISS’te geçirdiği 288 gün Williams için bir birinci değil aslında. 2007 yılında da bir misyonda görev alan Williams, o günlerde koşu bandının üzerinden katıldığı Boston Maratonu’nu tamamlamayı başararak “uzayda maraton koşan birinci insan” olarak tarihe geçmişti.

Bu yalnızca Williams’a mahsus bir durum değil. Uzay istasyonunda vazife yapan astronot ve kozmonotlar günlerinin kıymetli bir kısmını idman yaparak geçiriyor. Bu yalnızca kendi istedikleri için yaptıkları bir şey değil, bir mecburilik.

Zira astronotlar, yerçekimsiz ortamda yere basmadıklarından, bacaklarını, kalçalarını ve omurgalarını Dünya’dakine kıyasla hayli sonlu kullanıyor. Bu da kas kütlesinin süratle kaybına yol açıyor.

Bu süreçte kemikler de kırılganlaşıyor. Uzayda geçen her ay, kemik kütlesinin yüzde 1’i eksiliyor. Bu da Dünya’da geçen 1 yılın tesirine denk.

Kemiklerin bu kadar yıpranmasının bir öteki sebebi de astronotların güneş ışığı görmedikleri için gereğince D vitamini alamıyor olması. ISS Dünya’nın ozon katmanının üstünde uçtuğundan hiçbir çeşitte ultraviyole ışık almıyor.

Astronotlar D vitamini desteği alıyor elbette lakin yüksüz bedenlerinde kemikleri korunamıyor.

NASA, yatalak kalmanın sonuçlarına benzeyen kemik ve kas atrofisiyle başa çıkabilmek için astronotlara her gün 2,5 saat antrenman yapmalarını tavsiye ediyor. Yine de 30-50 yaş ortasındaki astronotlar üzerinde yapılan çalışmalar, uzayda 6 ay geçiren astronotların beden kuvvetlerinin yaklaşık yarısını yitirdiğini gösteriyor.

‘TAVUK BACAĞI’ OLGUSU

Uzayda olmak astronotların kalplerini de zayıflatıyor. Yerçekimsiz ortamda kan pompalayan kalp, Dünya’daki kadar güçlü çalışmıyor. Bu nedenle astronotlar ortasında kardiyak aritmi olayları epeyce yaygın. Uzayda kan hacmi azalıyor, kanın akış formu değişiyor. Birtakım bölgelerde yavaşlayan kan akışı, pıhtı olumuna yol açıyor. Birtakım astronotlar Uzay Uçuşu Damar Trombozu ismi verilen bir durum yaşıyor.

Öte yandan sıvıların aşağı çekilmemesi ve böbrekler tarafından kolaylıkla süzülmemesi, yüzde şişkinliğe neden oluyor. Ayaklar ve bacaklar ise sıvı kaybı olduğundan daha ince ve zayıf görünüyor. Buna “tavuk bacağı” olgusu ismi veriliyor.

Williams ve Wilmore’un kapsüllerinden sedyeyle indirilmesinin sebebi de bu. Birçok astronot uzun mühletten sonra Dünya’ya indiklerinde yürümekte zahmet çekiyor. Astronotların iskeletleri ve kasları evvelkinden daha zayıf oluyor. Kan akışındaki değişimler de baş dönmesi ve istikrar kaybını beraberinde getirebiliyor.

UZAY DİYETİ DE ASTRONOTLARI ZAYIFLATIYOR

Williams, Dünya’da çekilen fotoğraflarında 288 gün öncesine kıyasla çok daha zayıf görünüyordu. Çünkü astronotlar uzayda mide bulantısı ve iştahsızlık üzere sebeplerle Dünya’daki kadar fazla yemek yiyemiyor.

Tabii bunda uzay yiyeceklerinin iştah açıcı olmayışı da bir etken. Yine sulandırılarak hazırlanan kurutulmuş çorbalar ve tencere yemekleri astronotların iştahını çok fazla açmıyor. Birçok astronot Dünya’ya döndüğünde bedenindeki yağın yüzde 5 kadarını kaybetmiş oluyor ki Williams ve Wilmore’un kalış müddetinin birçok misyondan çok daha uzun olduğunu da unutulmamalı.

Vücuttan yağ kaybetmek birçok kişinin maksadı lakin fazla kilosu olmayan astronotlar bağlamında bu kayıp çok da güzel bir haber değil hatta korku verici.

Nitekim Williams’ın yanaklarının çökmesi bundan birkaç ay evvel de gündem olmuştu. Kasım ayında bir doktor Williams’ın sağlıksız göründüğünü ve çok kilo verdiğini öne sürmüş Williams ise yaptığı açıklamada, “Buraya geldiğimle tıpkı kilodayım” demişti.

GÜNDE 16 DEFA GÜN DOĞUMU GÖRMENİN YARATTIĞI YORGUNLUK

ISS’te astronotlar telefon kulübesi büyüklüğünde kabinlerde, duvara bağlanmış uyku tulumlarının üzerinde yaşıyor. Ortamın nemini, sıcaklığını ve karbondioksit düzeylerini ayarlamak için daima çalışan pompa ve fanların yarattığı gürültüyü duymamak için kulak tıkacı takan astronotlar ayrıyeten günde 16 kere yaşanan gün doğumunun parlak ışıklarını görmemek için de göz maskesiyle uyuyor.

Bu şartlarda birçok astronotun uykusuzluk yaşıyor olması şaşırtan değil. Williams’ın 9 aylık kalışı boyunca yaşadığı uykusuzluk da bağışıklık düzeylerine, hafıza işlevine, tansiyonuna ve imajına tesir etmiş olabilir.

ÇOK FAZLA TÜTÜN ESERİ TÜKETİMİNE DENK DNA HASARI

Uzayda uzun mühlet kalmanın tahminen de en tehlikeli tesirlerinden biri, radyasyona maruz kalmak. Bu da birçok kanserin ve Alzheimer üzere hastalıkların riskini artırıyor.

Dünya’nın atmosferi ve manyetik alanı bizi yüksek düzeyde radyasyondan koruyor fakat uzayda astronotlar bu kalkana sahip değiller. 6 ay yahut daha uzun müddet uzayda kalan bir astronot, Dünya’daki doğal radyasyonun 10 katından fazlasına maruz kalıyor.

Astronotlar üzerinde yapılan çalışmalarda, DNA tamir sistemlerinin “fazla mesai” yaptığı ortaya çıktı.

Houston’da bulunan NASA Lyndon B. Johnson Uzay Merkezi’nde beslenme uzmanı olan Scott M. Smith, “Değişiklik düzeyi günde bir paket sigara içen birinde gördüğümüz düzeye denk” dedi.

YÖRÜNGEDE OLMAK CİLDİ NASIL ETKİLİYOR?

Yörüngede uzun müddet vakit geçirmek insanın cildini de etkiliyor. Yapılan bir araştırmada, astronotların derisindeki epidermis katmanının uzaydayken neredeyse yüzde 20 daha ince olduğu görüldü. Bu incelme muhtemelen düşük yerçekimi nedeniyle derinin kendini tamir edememesinden kaynaklanıyor. Deri çok ince olduğundan kesiklere daha açık oluyor ve daha sıkıntı güzelleşiyor.

Dahası astronotlar, 6 aylık ISS misyonlarında derilerinde kaşıntı ve döküntüler yaşıyor. Bunun sebebinin de uzay istasyonundaki tahriş ediciler yahut alerjenler ya da düşük yerçekiminin bağışıklık sistemi üzerindeki zayıflatıcı tesiri olduğu düşünülüyor.

Sözün kısası Williams’ın cildi şu an daha ince ve hasara daha açık olmakla birlikte ziyadesiyle da yumuşak halde. Astronotlar giysilerinin içinde süzüldüklerinden, ciltleri bir bebeğinki üzere yumuşak ve pürüzsüz oluyor.

UZAYDA VAKİT GEÇİRMEK GÖZLERE DE ZARAR

Uzay seyahati gözlerin de bozulmasına neden oluyor. Bedende toplanan sıvılar, astronotların göz kürelerinin formunu değiştirerek, görme yetilerini zayıflatıyor. Bu zayıflama birden fazla vakit geri döndürülemiyor.

Başın içinde ve optik sonların üzerinde basınç arttıkça Uzay Uçuşuyla Alakalı Nörooküler Sendrom ismi verilen durum ortaya çıkıyor. Astronotların uzayda geçirdikleri müddet arttıkça, göz bozulması riski de büyüyor.

Radyasyon ise katarakt riskini artırıyor. Astronotlar ayrıyeten burun tıkanıklığı ve koku kaybı üzere belirtiler bildiriyor. (ISS’in içinin pek güzel bir kokusu olmadığını düşünürsek bu kayba çok üzülmediklerini de düşünmek mümkün.)

EN BÜYÜK SIKINTILARDAN BİRİ SU KAYBI

Uzun bir uçak seyahati yapan herkes “dilim damağım kurudu” hissini yaşamıştır. Bir de 9 ayı uzayda geçirdiğinizi düşünün. Astronotların birçoğu uzayda bedenlerindeki sıvının yaklaşık yüzde 20’sini kaybediyor.

Yerçekimsiz ortamda bedendeki sıvılar başa hakikat atak ettiğinden, astronotların bedenleri “Çok fazla su birikti, bunu atman lazım” sinyali gönderiyor. Bu nedenle astronotlara uzayda her zamankinden de fazla su içmeleri tavsiye ediliyor.

Su demişken astronotların içtikleri suların teneffüs ve ter yoluyla bedenlerinden buharlaşan suyun ISS duvarlarında yoğuşturulmasıyla elde edildiğini de hatırlatalım.

NORMAL HAYATA DÖNÜŞ NASIL OLACAK?

Williams ve Wilmore, öncelikle 45 gün süren bir rehabilitasyon programına girecek. Haftada 7 gün, günde 2 saat antrenman yapmalarını gerektirecek bu program mühletince astronotlar tabiri caizse yürümeyi bile yine öğrenecek.

Astronotların geçirdiği süratli yaşlanma süreci tam manasıyla aksine çevrilemiyor. Kemik yoğunluğundaki kayıp hayat uzunluğu iskelet sıkıntıları riskiyle karşı karşıya olmak manasına geliyor. Williams’ın riski Wilmore’dan daha fazla zira bayanlar zati yaşları ilerledikçe osteoporoz ihtimaliyle yaşıyor.

Ne var ki astronotların yaşadığı değişimlerin kıymetli bir kısmı 6 ayın akabinde geri döndürülmüş ve Williams tekrar hayatına kaldığı yerden devam edebilir hale gelmiş olacak.

Daily Mail’in “DNA damage equal to a daily pack of cigs and frail bones due to lack of gravity: If astronaut Yapay Williams looks likes she’s aged a decade after spending 288 days in space – that’s probably because she has!” başlıklı haberinden derlenmiştir.