Uzun yaşayanların kanında ne var? Mukadderatımız büsbütün genlerimize mi bağlı?

Karolinska Enstitüsü’nden epidemiyologlar, 90 yaşını aşan bireylerin kanlarını inceleyerek uzun ömrün biyolojik sırlarını ortaya çıkarmayı hedefliyor. 35 yıl boyunca izlenen İsveçlilerin bilgileri, inanılmaz uzun ömürlü bireyler ile daha kısa ömürlü akranları ortasındaki biyobelirteç farklılıklarını gözler önüne seriyor. Bu çığır açıcı çalışma, sağlıklı yaşlanmanın ipuçlarını sunarak, ömür müddetini etkileyen genetik ve çevresel faktörlere ışık tutuyor.

İsveç’teki Karolinska Institute’tan epidemiyologlar, uzun ömürlü bireylerin kanlarını inceledikleri çok büyük bir araştırmaya imza attı. Araştırma kapsamında 35 yıl boyunca 64-99 yaşları ortasında 44.000 İsveçlinin dataları incelendi.

Araştırmada inanılmaz uzun ömürlü bireyler ile daha kısa ömürlü akranları ortasında hayat boyunca ölçülen biyobelirteçleri karşılaştırıldı. 

Araştırma boyunca izlenen bireylerin 1224’ü 100 yaşına kadar yaşadı. Yüz yaşını geçenlerin büyük çoğunluğu (yüzde 85) bayanlardan oluşuyordu. 

Peki uzun yaşayanların kanlarında ne bulundu?

Bu araştırma ile 100. yaş günlerini gören bireylerin 60’lı yaşlardan itibaren glikoz, kreatinin ve ürik asit seviyelerinin daha düşük olma eğiliminde olduğu tespit edildi. Buna karşılık toplam kolesterol ve demir seviyelerinin en düşük olduğu şahısların 100 yaşını görme talihi daha düşüktü.

Araştırmacı Karin Modig, The Conversation’da kaleme aldığı yazıda ‘glikoz, kreatinin, ürik asit düzeyleri ve karaciğer işlev belirteçleri yüksek olan bireylerde 100 yaşına ulaşma talihinin azaldığının görüldüğünü söyledi. Ayrıyeten genel olarak kıymetlerin ekstrem düzeyde düşük yahut yüksek olmasının uzun ömür bahtını düşürdüğünü belirten  Modig, örneğin en düşük ürik asit düzeyine sahip kümedeki şahısların 100 yaşına gelme talihinin yüzde 4’ken, en yüksek ürik asit düzeyine sahip kümenin sadece yüzde 1,5’inin 100 yaşına ulaştığının tespit edildiğini kelamlarına ekledi.

Modig, yazısında keşfedilen farklılıkların genel olarak küçük olsa da, metabolik sıhhat, beslenme ve inanılmaz uzun ömür ortasında potansiyel bir irtibat olduğunu düşündürdüğünü tabir etti ve ekledi: “Yaşlandıkça karaciğer ve böbrek bedellerini, glikoz ve ürik asit bedellerini takip etmek hiç de berbat bir fikir değil.”

Alanında yapılan çok büyük bir çalışma olmasına karşın biyobelirteç kıymetlerinden hangi hayat şekli faktörlerinin yahut genlerin sorumlu olduğu konusunda rastgele bir sonuca varılamadı. 

YAŞLANIRKEN HASTALIKLARIN MIKNATIS ÜZERE YAPIŞMASINDAN KORKUYORUZ

Uzun ömürlü bireylerin kanında gözlemlenen biyobelirteçler nelerdir?

İç hastalıkları Uzmanı Aytaç Karadağ; uzun ömrün yani Longevity’nin son vakitlerde çağdaş tıbbın en değerli gündem hususlarından biri olduğunu belirterek yaşlılığın hepimizin yaşayacağı doğal bir süreç olmasına karşın insanların haklı olarak yaşlanırken hastalıkların kendisine mıknatıs üzere yapışmasından ve sevdiklerine yük olmaktan korktuğunu tabir etti. 

“Bize daha geç yaşlanabileceğimizi evvelce kestirmek mümkün mü diye sorulsa idi 10 yıl evvel tahminen soruyu geçiştirirdik ancak artık çok net bilgilere sahibiz.” diyen Karadağ, bu İsveç çalışması haricinde daha geniş perspektifte sağlıklı kan bedellerinin nasıl olması gerektiğini açıkladı:

 Kaynak: İç Hastalıkları Izmanı Aytaç Karadağ

KOLESTROL DÜŞÜKLÜĞÜ DE YÜKSEKLİĞİ DE KISA ÖMÜRLE BAĞLI BULUNDU

Çalışma özelinde; ALT üzere karaciğer enzimi, GGT üzere safra enzimi, kreatinin üzere böbrek enzimi, kan şekeri, proteinlerin son yıkım eseri olan ürik asit düşüklüğü uzun ömürler bağlantılı bulunmuş; kolesterolün hem çok yüksek olması hem de çok düşük olması, birebir formda demir yüksekliği de kısa ömürle bağlantılı bulundu.

KADERİNİZ BÜSBÜTÜN GENLERİNİZE BAĞLI DEĞİL

Uzun hayat üzerinde hayat usulü yahut çevresel şartlarla olan irtibatı nasıl açıklanabilir?
Aytaç Karadağ, bu sorumuza şöyle cevap verdi:

Genlerin rolü:
Özellikle son yıllarda epigenetik çalışmalar sürat kazandı. Epigenetik derken, genin de üstünde kıymetli olan faktörleri işaret ederiz. Genler bahtımız değildir. Uzun ömürle ilişkilendirilen FOXO3 ve APOE ε2 üzere genler, vücudun yangı yansısını frenliyor ve DNA tamir düzeneklerini (telomer muhafazası gibi) tetikliyor. Fakat bu genetik baht tek başına azamî %40 tesir yapıyor. Yani bahtınız büsbütün genlerinize bağlı değil.

Yaşam usulünün gücü:

Çok harika bir coğrafyada yaşıyoruz. Bilim topluluğunda en sağlıklı 2 diyet sırasıyla Akdeniz diyeti ve tansiyon hastaları için Akdeniz diyetinin modifiye edilmiş hali olan Dash diyetidir. Akdeniz mutfağıyla beslenenlerde iltihap belirteçleri (CRP) bariz düşüş gösteriyor. Haftada 3 sefer yük çalışanlarda ise büyüme hormonu (IGF-1) gençlerinkine yakın istikrarda seyrediyor. Kaliteli uyku ise yağ hücrelerinden salınan hormonları bile düzenleyebiliyor.

TEMİZ HAVALI BÖLGELERDE YAŞAYANLARDA DNA HASARI DAHA AZ 

Çevrenin Katkısı:

Temiz havalı bölgelerde yaşayanlarda DNA hasarı belirteçleri, kenttekilere nazaran %35 daha az çıkıyor. Güçlü toplumsal bağları olan topluluklarda ise DHEA hormonu (gençlik hormonu) düzeyleri 20’li yaşlardaki üzere yüksek kalıyor. Her ne kadar kırsal bölgede yaşayan aile sayısı azalmasına ve akrabalık ilgileri azalsa da son yıllarda bilakis göçün artması bu bahiste sevindirici bir gelişme.

YAŞLANMA SURATINI NEREDEYSE DURMA NOKTASINA GETİRİYOR

Sihirli Üçlü:
Sardunya Adası’nda 100 yaşını geçenlerde görülen “biyolojik gençlik”, genetik + dağ bitkileriyle beslenme + günlük fiziksel aktivite kombinasyonuyla açıklanıyor. Bu üçlü, hücrelerin yaşlanma suratını neredeyse durma noktasına getirebiliyor.

Vücudumuzun yaşlanma sürecini nasıl yavaşlatabileceğimizi anlatan bilimsel gerçeklerin aslında çok kolay olduğunu vurgulayan Karadağ, özellikle sofralarımızın büyük tesirinin olduğunu söyledi ve beslenmenin uzun yaşama etkisi hakkında şunları söyledi:

“Zeytinyağlı, bol balıklı ve kuruyemişli Akdeniz mutfağını benimseyenlerde bedendeki iltihaplanma neredeyse yok denecek kadar azalıyor. Günde iki tabak ıspanak, pazı üzere koyu yeşil zerzevatları tüketmek, hücrelerinizi birkaç yıl gençleştirebiliyor. Öte yandan gazlı içecekler ve şekerli besinler, kan şekerinizi altı ay üzere kısa bir sürede bile bozarak yaşlanmayı hızlandırıyor.”

Hareket etmenin de beslenme kadar uzun ömür üzerinde tesirli olduğunu vurgulayan Karadağ, kelamlarına şöyle devam etti.

“Haftada iki buçuk saat tempolu yürüyüş yapmak, hücrelerinizin yaşlanmasını durduran telomerleri koruyor. Masa başında uzun mühlet oturanların büyüme hormonu istikrarları bozuluyor. Enteresan olan şu ki, 60 yaşından sonra bile nizamlı spor yapanların kas hücreleri, 25 yaşındaki biri kadar enerjik çalışabiliyor.”

SAĞLIK BESLENİP ETKİN YAŞAYANLAR 11 YAŞ DAHA GENÇ GÖRÜNÜYORLAR

Beslenme ve hareketin olağan üstü tesirlerine değinen Karadağ, tertipli idman yapıp omega-3’ten güçlü besinler tükettildiğinde, âlâ kolesterolün yükseldiğini, ziyanlı yağların düştüğünü, hatta karaciğeri yağlanmış şahıslarda bile vücut yaşını 5-6 yıl geri çekmenin mümkün olduğunu lisana getirdi.

Araştırmaların çarpıcı sonuçlar ortaya koyduğunu kelamlarına ekleyen Karadağ, Fast-food yiyip hareketsiz yaşayanların biyolojik yaşının, gerçek yaşlarından 10 yıl ilerde çıktığını, sağlıklı beslenip etkin yaşayanların ise biyolojik yaşlarından 11 yaş daha genç göründüklerini ve hissettiklerini kelamlarına ekledi.

GENLERDEN DAHA DEĞERLİ OLAN BİR ŞEY VAR

“Özetle, genetik talihiniz berbat olsa bile, yanlışsız beslenme ve sistemli hareketle yaşlanmanın tesirlerini büyük ölçüde azaltabiliirsiniz” diyen Karadağ, ne yediğiniz ve ne kadar hareket ettiğinizin, anne-babanızdan aldığınız genlerden daha kıymetli hale geldiğinin altını çizdi ve ekledi:

“Bu bilgilerin en hoş ispatı İtalya’nın Sardunya Adası’nda yaşıyor. Orada insanların neredeyse yarıya yakını 90 yaşını geçiyor. Sırrı mı? Tam da anlattığım üzere beslenip hareket ediyorlar.” 

90 yaşını aşan bireylerin sağlıklı yaşlanma süreçlerinde hastalıkların önlenmesi açısından hangi biyobelirteçler yol gösterici olabilir?

Karadağ, lipid profili kalp sıhhati, insülin hassaslığı belirteçleri metabolik sıhhati, hormonal istikrardaki belirteçler endokrin sıhhati, oksidatif gerilim testleri DNA hasarını, mitokondri sıhhatini gösteren testler de enerjetetik vücudumuzun yaşlılık sürecinde nasıl olacağını göstermesi açısından kullanılabileceğini söyledi.

Uzun ömürlü bireylerin biyobelirteçlerini optimize etmek için çağdaş tıbbın nasıl bir yol izlemeyi tercih etmesi gerektiğini düşünüyorsunuz? 

Modern tıbbın uzun ve sağlıklı ömür konusunda izlemesi gereken yolun aslında hayli farklı bir noktaya yanlışsız evrildiğini söz eden Karadağ, bu sorumuza şöyle cevap verdi.

“Öncelikle, artık “yaşlanmayı tedavi etmek” yerine “sağlıklı yaşlanmayı yönetmek” anlayışına geçmemiz gerekiyor. Bugüne kadar yaptığımız üzere her hastalığı başka farklı tedavi etmek yerine, bedenin kendi tamir düzeneklerini güçlendirmeye odaklanmalıyız. Japonya’daki bir çalışmada, 65 yaş üstü bireylerde yalnızca kan şekeri regülasyonunu düzeltmek yerine, aralıklı oruç ve düşük glisemik indeksli beslenmeyi birleştiren bir yaklaşım denendi. Sonuçlar çarpıcıydı: Yalnızca HbA1c (son 2-3 aylık kan şekeri düzeyinin ortalaması) seviyeleri düzelmekle kalmadı, inflamasyon belirteçleri de düştü ve telomer uzunlukları korundu.”

Karadağ, çağdaş tıp yaklaşımında şu üç noktaya bilhassa dikkat edilmesi gerektiğini söyledi.

1. Şahsileştirilmiş Müdahale:

Her bireyin genetik yapısı, hayat üslubu ve çevresel faktörleri farklı. Mesela NAD+ desteğine kimi beşerler çok iyi karşılık verirken, diğerleri neredeyse hiç yarar görmüyor. O yüzden “herkese uyan tek beden” yaklaşımını bırakıp, kişiye özel programlar tasarlamalı.

2. Erken Tedbire Stratejisi:

40’lı yaşlarda başlayan metabolik değişimleri beklemek yerine, 30’lu yaşlarda önleyici yaklaşımlar devreye sokulmalı. Mesela, mitokondri işlevlerini destekleyen ömür stili değişikliklerini daha erken yaşlarda önermeliyiz.

3. Bütünsel Yaklaşım:

Sadece ilaç tedavisi yahut yalnızca hayat şekli değişikliği yerine, ikisini makul birleştiren programlar geliştirilmeli. Stanford’da yapılan bir çalışma, meditasyon ve probiyotik dayanağını birleştiren bir programın, tek başına probiyotik kullanımına nazaran inflamasyonu %40 daha fazla düşürdüğünü gösterdi.

Yeni jenerasyon tedavilerde bilhassa heyecan verici gelişmeler var:

• Senolitik tedaviler (yaşlı hücreleri temizleyen ilaçlar)

• Epigenetik düzenleyiciler

• Şahsileştirilmiş mikrobiyom modülasyonu

Ama bunları kullanırken çok dikkatli olunması gerekir zira bedenin doğal istikrarını bozmadan müdahale etmek kritik önem taşıyor.

Karadağ, çağdaş tıbbın, uzun ömrü hedeflerken hayat kalitesini de göz arkası etmemesi gerektiğini,  sadece yılları değil, o yıllara sığdırdığımız ömür kalitesini de artırmak gerektiğini söyledi ve bu alanda çalışan bir tabip olarak en çok umutlandığı şeyin hastaların artık “hasta olmadan önce” hekimlere gitmeye başması olduğunu, bu paradigma değişiminin, tahminen de çağdaş tıbbın en büyük başarısı olacağını tabir etti.